सरकारले सन २०२० मा २० लाख पर्यटक नेपाल भित्र्याउने लक्ष्यका साथ नेपाल भ्रमण वर्ष सन् २०२० घोषणा गरेको छ । यसै सन्दर्भमा अर्थ र व्यापारले ट्रेकिङ एजेन्सिज एशोशियसन अफ नेपाल (टान) का पूर्व महासचिव समेत रहेका पर्यटन व्यवसायि सागर पाण्डेसंग नेपाल भ्रमण वर्षको सरकारी तयारी, निजी क्षेत्रको धारणा, आवश्यक योजना र प्रवद्र्धनका रणनीति तथा समग्र पर्यटन क्षेत्रको वर्तमान अवस्थामा केन्द्रित रहेर कुराकानी गरेको छ । हिमालयन ग्ल्यासियर ट्रेकिङ प्रा.लि.का अध्यक्ष पाण्डे होटल व्यवसायमा पनि सक्रिय छन । प्रस्तुत छ–पाण्डेसंगको कुराकानी :

० नेपाल सरकारले सन २०२० मा २० लाख पर्यटक नेपाल भित्र्याउने उद्देश्यका साथ नेपाल भ्रमण वर्ष–२०२० घोषणा गरेको छ । यसलाई नेपालको निजी क्षेत्रले कसरी हेरिरहेको छ ? 

अहिलेको तथ्यांक अनुसार गत १२ महिनामा ११ लाख पर्यटक नेपाल आएको देखिन्छ । त्यो भनेको अघिल्लो वर्ष सन् २०१७ को तुलनामा करिव १६–१७ प्रतिशतको वृद्धि हो । यहि वृद्धिलाई मात्र पछ्याउने हो भने सन २०२० मा करिव १६–१७ लाख पर्यटक नेपाल भित्रिने देखिन्छ । यो नेचुरल ग्रोथ हो । तर २० लाख पर्यटक नेपाल भित्र्याउने लक्ष्य राखिरहँदा त्यो उद्देश्य प्राप्तिका लागी के–के पूर्व तयारी गर्नुपर्छ भन्नेमा सरकार नै स्पष्ट भएको देखिँदैन ।

नेपाल भ्रमण वर्ष घोषणा गरेपछि केहि न केहि पूर्वतयारी त हुनुपर्दथ्यो नी । खाली यसलाई सरकारले नितान्त पपुलिस्ट योजनाको रुपमा अगाडी ल्याएको देखिन्छ । चाहे अहिले विवाद भईरहेको वाईड वडि को कुरा होस वा युरोपमा नेपाल एयरलाईन्स लाई कालोसुचिमा राखिएको विषय होस, कुनै सुधार आएको छैन । नेपाल एयरलाईन्स अहिले पनि युरोप उडानको लागी कालोसुचिमा छ । यत्तिका वर्षसम्म पनि त्यो हटाउन सकिएको छैन । यसको ठूलो असर नेपाली पर्यटन वजारमा परेको छ । कालोसुचिवाट हटाउन नसक्दा हामीलाई ठूलो क्षति भएको छ ।

त्यति मात्र होईन, हिजो भएको भन्दा हामीले सन २०२० लाई लक्षित गरेर कुनै चिज सुधार गरेका छौं त ? भएको एउटा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल डबल रनवे बनाएका छौं त ? छैनौं । सडकको अवस्था सुधार भएको छ ? छैन । तत्काल नयाँ विमानस्थल तयार हुन्छ त ? हुँदैन । त्यसो हो भने पर्यटक वृद्धि हुने आधार के त ? पर्यटक कि जहाजवाट आउनुप¥यो, कि रेलवाट आउनुप¥यो वा सडकवाट आउनुप¥यो । यि तीनवटै पक्षमा सुधार नगर्ने हो भने लक्ष्य मात्र राखेर पुरा हुने अवस्था देखिँदैन । यसको अर्थ नेपाल भ्रमण वर्ष घोषणालाई नै नकारात्मक भनेको होईन, खाली आवश्यक तयारी र योजनाहरु पर्याप्त भएन भन्ने हो । 

० नेपाल भ्रमण वर्ष सफल पार्नका लागी सरकारको तर्फवाट पूर्व तयारी कस्तो हुनुपर्छ ? त्यो उद्देश्य पुरा गर्नको लागी कस्ता किसिमका प्रवद्र्धनका योजनाहरु बनाउनु आवश्यक छ ?

हामीजस्तो पूर्वाधार न्युन भएको मुलुकमा करिव पाँच वर्ष अगाडी नै राष्ट्रिय रुपमा नै त्यो संकल्प गर्नु आवश्यक छ । पाँच वर्ष अगाडी नै पाँच वर्षमा यो–यो चिजहरु सुधार गर्दछौं भनेर हामीले घोषणा गरेर तयारी गर्न सक्यौं भने त्यो प्रभावकारी हुन सक्दछ । पर्यटन मन्त्रालयले मात्र घोषणा नगरेर राष्ट्रिय रुपमा नै यसलाई विशेष महत्वका साथ मनाउनुपर्छ । अहिले त कोरा नाराको रुपमा सन २०२० मा नेपाल भ्रमण वर्ष भनिएको जस्तो मात्र देखिन्छ ।

हाल नेपाल आईरहेका पर्यटकको तुलनामा यति वृद्धि गर्न सक्छौं भन्ने आधार के त ? वास्तवमा अहिलेको जति १५–१६ प्रतिशतको वृद्धि त नेपाल भ्रमण वर्ष नभनेपनि  हुन्थ्यो नै । भुकम्प अगाडी नै नौ लाख पर्यटक त पुगेकै हो नि । त्यसपश्चात नेपालमा स्थायी सरकार भयो, शान्तिपूर्ण वातावरण छ भन्ने सन्देश विश्वभर फैलिएका कारण पनि त्यति वृद्धि भएको हो । कुनै पनि देशको प्रवद्र्धन मुख्य रुपमा  त्यो देशको एभियसन सेक्टरले गर्छ । उदाहरणको लागी नेपाल एयरलाईन्स हिथ्रो जाने हो भने स्वभाविक रुपमा त्यहाँ नेपालको प्रवद्र्धन हुन्छ र त्यहाँवाट पर्यटक आउँछन । अर्को कुरा नेपाल भ्रमण वर्षको अवसरमा पर्यटकलाई नेपाल आकर्षित गर्न राज्यको तर्फवाट केहि घोषणा गरिएको छ त ? भिसा फ्रि वा त्यस्तै कुनै किसिमका प्याकेजहरु ल्याउनु आवश्यक छ । यसका लागी छिमेकी भारतको भोपालले हाल गरिरहेको पर्यटनको तीव्र विकासवाट धेरै कुरा सिक्न सकिन्छ । अहिलेको पर्यटकले छिटो छरितो सेवा खोज्छ, त्यो हामीले दिन सक्नुपर्छ ।

सवैभन्दा महत्वपूर्ण विषय हामीले कुन मार्केटलाई टार्गेट गर्ने हो,त्यहि अनुसारका योजना र तयारी आवश्यक हुन्छ । भारतिय, चिनियाँ,युरोपियन वा अन्य पर्यटकलाई लक्षित गर्ने हो,त्यही अनुसारको तयारी आवश्यक हुन्छ ।

० उड्ड्यन क्षेत्र वाहेक हाल नेपाल पर्यटन वोर्ड लगायतका निकायहरुले गर्ने अन्य प्रवद्र्धनका कामहरु कत्तिको प्रभावकारी छन ?

नेपाल पर्यटन वोर्डले गर्दै आएको प्रवद्र्धन परम्परागत प्रवद्र्धन हो । अव त हामी डिजिटल प्रवद्र्धनमा केन्द्रित हुनुप¥यो । त्यसवाहेक अन्तर्राष्ट्रियस्तरका ठूला–ठूला ईभेन्टहरु नेपाल ल्याउन पहल गर्नु आवश्यक छ । अन्तर्राष्ट्रिय सेलव्रिटि र टिभि होस्टहरु नेपाल ल्याउन आवश्यक छ । उनीहरु नेपाल आए भने स्वतः विश्वभर नेपालको प्रचार–प्रसार हुन्छ । अव पनि हामीले बैंङलोरमा गएर रोड्सो गरेर त्यो अहिलेको समयमा प्रभावकारी हुँदैन ।

अर्को कुरा नेपाल आएका पर्यटक मध्ये ट्रेकर्स कति आए,ट्राभलर्स कति आए, अन्नपूर्ण कति गए, एभरेष्ट कति गए भन्ने यकिन तथ्यांक पनि हामीसंग छैन । त्यस्तो तथ्यांक नेपाल पर्यटन वोर्डले दिनु आवश्यक छ । सोही तथ्यांकलाई आधार मानेर प्रभावकारी प्रवद्र्धनका योजनाहरु ल्याउनु आवश्यक छ । 

० २० लाख पर्यटक नेपाल भित्र्याउने लक्ष्य राखिरहँदा हामीकहाँ पूर्वाधारको अवस्था कस्तो छ ? हामीसंग २० लाख पर्यटकलाई सेवा दिन पर्याप्त पूर्वाधार छ त ?

सर्वप्रथम त हामीसंग भएको पूर्वाधारलाई चुस्त–दुरुस्त बनाउन आवश्यक छ  । भएको सडकलाई तत्काल चौडा बनाउन नसकिएला, तर सफा गर्न र चिल्लो पार्न त सकिन्छ नि । यस्ता साना तिना जस्ता देखिने विषयमा मात्र सुधार ल्याउदाँ पनि त्यसको ठूलो सकारात्मक असर पर्दछ । पूर्वाधारहरु आजको भोली तयार हुँदैन । पर्यटन मन्त्रालयले चाहेर मात्र पनि पूर्वाधार तयार हुँदैन । राष्ट्रिय योजना आयोगले नै नेपाल भ्रमण वर्षका लागी हाम्रो पूर्वाधारहरुमा यो–यो विषय सुधार गर्दछौं भन्ने संकल्प गर्न आवश्यक छ ।

अर्कोतिर एकै महिना वा सिजनमा मात्र २० लाख आए भने हाम्रा पूर्वाधारहरु पर्याप्त नहोलान । त्यसैले पर्यटकहरुलाई अफ सिजनमा आउनलाई प्रेरित गर्नुप¥यो । यसका लागी पर्यटनको विधिकरण आवश्यक छ । अफ सिजनमा भिसा फ्रि वा अन्य योजनाहरु ल्याएर आकर्षित गर्नु आवश्यक छ । नेपाल वायुसेवा निगमलाई राजनीतिवाट मुक्त र तेस्रो पक्षको बेग्लै व्यवस्थापन नल्याउँदासम्म नेपालमा हामीले सोचेको जस्तो पर्यटन क्षेत्रको विकास सम्भवै छैन । अहिलेको वाईडवडि सम्म आईपुग्दा कुनै न कुनै रुपमा यो विवादमा फसेकै छ । अरु निजी विमानहरु फस्टाएको फस्टायै हुने, निगम मात्रै घाटाको घाटामा मात्रै हुने ? निगममा एउटा दक्ष तेस्रो पक्ष व्यवस्थापन ल्याएर चलाउने हो भने नेपालको पर्यटन क्षेत्रले फड्को मार्छ । कतिपयले निगमलाई खारेज गर्ने सम्मका कुरा गरेको पनि सुनियो । यो देश रहँदासम्म राष्ट्रिय ध्वजाबाहक भएन भने देशको पहिचान नै हुँदैन । दश वर्षमा ईथियोपियन एयरलाईन्सले विश्वभर उडान गर्न थालिसकेको छ तर निगम भने सदैव भद्रगोल छ । निगमको समस्या व्यवस्थापनको हो । ग्राहक वा वजारको समस्या होईन । जहाँ विमान भाडा महँगो हुन्छ, त्यो गन्तव्य पर्यटकको रोजाईको विषय बन्दैन । त्यसैले अफ सिजनमा नेपाल एयरलाईन्सले विभिन्न गन्तव्यमा सस्तोमा उडान गर्ने हो भने नेपालको पर्यटन पाँच वर्षमा कायापलट हुन्छ ।

० अहिलेको विश्व पर्यटन वजारको ट्रेण्ड कस्तो छ ? पर्यटकहरु कस्ता गन्तव्यको भ्रमण गर्न चाहन्छन ? संख्या वृद्धिको लागी नेपालले के कस्ता पर्यटकलाई नेपाल आकर्षित गर्ने रणनीति लिनु आवश्यक छ ?

हामीले धेरै पर्यटक वृद्धि गर्ने लक्ष्य राखिरहँदा मुख्य रुपमा भारतिय र चिनियाँ पर्यटक नै टार्गेट गर्नुपर्छ । भारतिय पर्यटकले  मनोरञ्जन खोज्दछन । पशुपतिनाथ दर्शन बाहेक बार,डिस्को र रात्रीकालिन मनोरञ्जन उनीहरुको रोजाई हुन्छ । चिनियाँहरु संस्कृति,फोटोग्राफी, सपिङ आदी चाहन्छन । युरोपियनहरु एड्भेञ्चर र संस्कृति जस्ता विषयमा रुचि राख्छन । यहाँनेर अहिले सरकारले ५ वजदेखि १० वजेसम्म मात्र मदिरा विक्री गर्न पाउने भनेको छ । विश्वभरको पर्यटकले खर्च गर्ने भनेकै बेलुका हो । त्यही वेलुका व्यवसाय गर्न नपाउने भनेपछि कसरी पर्यटक नेपाल आउँछ ? जस्तै भलादमी पर्यटक आएपनि त्यो घुम्न, खान रमाईलो गर्न नै नेपाल आउने हो । तरकारी पसलले मदिरा बेचिरहेको छ तर होटललाई मदिरा बेच्न रोक लगाईको छ । यस्ता सरकारी नियमलाई सुधार गर्नु आवश्यक छ । राज्यले नियमन गर्ने हो, निषेध गर्ने होईन । 

० सरकारले घोषणा गरेको नेपाल भ्रमण वर्ष २०२० प्रति निजि क्षेत्रमा उत्साह नदेखिएपनि पर्यटन पूर्वाधारहरु होटल लगायतमा नीजि क्षेत्र उत्साही ढंगले नै आएको देखिन्छ नी ?

नेपाल भ्रमण वर्षको लागी राज्यले त्यस्तो अनुभुति गराउन सकेन । नेपाल भ्रमण वर्ष भनेर गेष्ठि र कार्यशाला गरेर मात्र हुँदैन । नेपाल भ्रमण वर्ष सफल हुने आधारभुत आधारहरु खोई त तयार भएको ? सरकारी निकायमा नै कोअर्डिनेशन छैन । 

होटल लगायतका पूर्वाधारमा नीजि क्षेत्रको आकर्षणको कुरा गर्दा बाहिरतिर होटलहरु खुल्नुको मुख्य कारण स्थानिय सरकारहरु बने । त्यहाँ नेपालीहरुको गतिविधि पनि बढ्यो । काठमाडौंमा विशेषगरि एनआरएनहरुका कारण होटलहरु वढेका हुन । पोखरा,चितवन लगायतका स्थानमा होटलहरु बढ्नुको कारण नेपालीहरुको भ्रमण सस्कृति बढ्नु हो । पोखरा,चितवन र नगरकोट जस्ता स्थानमा आज पनि विदेशी भन्दा नेपाली पर्यटकको संख्या वढि छ । काठमाडौं भित्र पनि चेन होटलहरु आएका छन । नेपालमा राजनीतिक स्थिरता आएको कारण अवको केहि वर्षपछिलाई लक्षित गरेर चेन होटलहरु नेपाल आएका हुन । अर्कोतिर सन २०२० मा २० लाख पर्यटक नपुगेपनि अव नेपालमा पर्यटन क्षेत्रको विकासलाई कसैले रोक्न सक्दैन । यसको मुख्य आधार भनेको हाम्रा छिमेकीहरु भारत र चीनको अर्थतन्त्र बढिरहेको छ । त्यससंगै उनीहरुको भ्रमण संस्कृति पनि बढ्दो छ,त्यसको प्रत्यक्ष लाभ नेपाललाई हुन्छ ।

हाम्रो नेपालको पर्यटन क्षेत्रको भविष्य नै भारतिय र चिनियाँ पर्यटक हो । जहाजले बोकेर कति पो आउँछन र ? सडकवाट जहाजवाट भन्दा धेरै वढि पर्यटक आउँछन ।

० हाल नेपालका विभिन्न पदयात्रा मार्गमा पर्यटकहरुसंग स्थानीय निकायहरुले उठाएको करका कारण समस्या आएको व्यवसायिहरुको गुनासो  छ । यथार्थ के हो ?

कतिपय अवस्थामा यो व्यवसायीहरुको रुवाबासी मात्र हो । नेपाल घुम्न आएको पर्यटकले मैले कर तिर्नुपर्छ भन्ने राम्रोसंग बुझेको हुन्छ । सित्तैमा ट्राभल गर्ने पर्यटक ल्याएर अर्थ नै छैन । व्यवसायीहरुमा सस्तोमा प्रतिस्पर्धा गरेर व्यवसाय गरेका कारण यो रुवावासी भएको हो । सस्तो बनाएर मात्र पर्यटक आउने त होईन नी । सरकारले व्यवसायिहरुलाई पनि जिम्मेवार बनाउने किसिमका निती नियम ल्याउनु आवश्यक छ ।

जव हामी संख्यामा जान्छौं, हाम्रो गन्तव्यहरु विग्रन्छन । जहाँ ओभर क्राउडेड छ नी, त्यहाँ विस्तारै पर्यटकहरु जान छोड्न थालिसके । हामीले जसरी अन्डर कस्टिङ गरेर पर्यटकलाई सेवा दिईरहकेका छौं,त्यसले हामीलाई खासै लाभ हुँदैन । प्याकेजमा आएको पर्यटकलाई कहाँ–कहाँ कर तिरिन्छ भन्ने पनि थाहा हुँदैन । खालि कर तिर्दा पनि सहज हुनुप¥यो र सडक लगायतका त्यहाँका पूर्वाधारमा सुधार आउनुप¥यो भन्ने मात्र विषय हो ।

० नेपालमा पर्यटन क्षेत्रको विकास र सरकारी निति नियमहरुको सुधार लगायतका विषयमा पर्यटन क्षेत्रका व्यवसायिक संस्थाहरु को भुमिका कस्तो देखिन्छ ?

पछिल्लो समय यि व्यवसायिक संस्थाहरु राजनीति गर्ने संस्थामा रुपान्तरण भएका छन । संस्थाहरु राजनीतिक आवरणमा रहेका छन । सरकार आफ्नो छ,विरोध गर्न पनि भएको छैन । यि एशोशियसनहरुको काम फोटो झुन्ड्याउने मात्रमा सिमित भएको छ । नीतिगत सुधारमा केहि पहल भएको छैन, सदस्यहरुलाई प्रतिस्पर्धी बनाउन कुनै भुमिका खेलेजस्तो लाग्दैन ।
आजसम्म पर्यटन क्षेत्रले उद्योगको मान्यता पाएको छैन ,यसको कारण यो क्षेत्रको योगदान कुल गार्हस्थ उत्पादनमा कति छ भन्ने आधिकारीक तथ्यांक नै गलत छ । व्यवसायिकले कमाएको कमायै छन, तर यो क्षेत्रको योदनान अत्यन्त कम छ । त्यसले गर्दा राज्यले यो क्षेत्रलाई उद्योगको मान्यता दिएको छैन । व्यवसायिक संस्थाहरुले त यतातिर सोच्नुपर्ने हो,तर त्यसो हुन सकेको छैन ।